Anadolu kültür mirasının bir parçası ve halk edebiyatının bir ürünü olan Karagöz ve Hacivat karakterlerinin gerçekten yaşayıp yaşamadığı, yaşadıysa nerede nasıl yaşadığı kesin olarak bilinmemekle birlikte Halk bilimciler Karagöz’ün bazı oyunlarda Çingene olduğunu kendi ağzıyla itiraf etmesi, Bulgar gaydası çalması ve Evliya Çelebi ‘nin tanıklığına dayanarak Bizans imparatoru Konstantin ‘in seyisi Sofyozlu Bali Çelebi olduğunu ileri sürmektedir.

Bir diğer rivayet göre, Hacı İvaz Ağa ya da halka mal olan adıyla Hacivat Orhan Gazi devrinde Bursa’da yaşamış cami yapımında çalışan iki işçidir. Kendileri çalışmadıkları gibi diğer işçilerin de çalışmasını engellemektedirler.

Geçmişi hayli eskilere dayanan bu gölge oyunu temelini Karagöz ve Hacivat’ın çalışırken kendi aralarındaki konuşmaları, yaptıkları taklitler ve birbirlerini yanlış anlamalarından oluşan sohbetlerinden esinlenerek ortaya çıkmıştır. İkisi de kendine has komik tiplerdir. Karagöz’ın içi dışı birdir. Meraklı ve merttir, bu yüzden başı sürekli beladadır. Hacivat ise Karagöz’e göre daha aklı başında ve bilgi sahibi biridir. Herkesin nabzına göre şerbet verir. Arapça ve Farsça sözcükleri sıkça araya sokuşturduğu süslü bir dille konuşur. Bu nedenle Karagöz, onun dediklerini çoğu zaman anlamaz ya da anlamamazlıktan gelir. Konuşmalardaki güldüren durumlar, genelde bu yanlış anlaşılmalara dayanır. Oyunlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan pek çok milletten tiplemeler kullanılır. Karagöz ve Hacivat’ın Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci sultanı olan Orhan Gazi zamanında yani 1300’lü yıllarda Bursa’da yaşadıkları düşünülse de gerçekten yaşayıp yaşamadıkları kesin olarak bilinmiyor.

Karagöz oynatıcısına hayalbaz deniyor. Oyunda konuşmaların değişmesi baş hareketleriyle yapılıyor. Figürlerin gölgeleri, sıkıca gerilmiş bir perde üzerine ışık verilerek yansıtılıyor. Bu nedenle bu şekilde oynatılan oyuna ‘gölge oyunu’ adı verilmektedir.